Zapalenie zatok to uciążliwe schorzenie wynikające najczęściej z infekcji wirusowej. Katar i ból głowy, które towarzyszą zapaleniu zatok obniża sprawność i powoduje obniżenie komfortu życia. Mamy małych dzieci wiedzą doskonale jak bardzo problem z zatokami może utrudnić im opiekę nad maluchem i normalne funkcjonowanie, dlatego jak najszybciej i jak najskuteczniej chcą pozbyć się objawów. Niestety mamy karmiące piersią często spotykają się z niespójnymi zaleceniami dotyczącymi leczenia zapalenia zatok podczas laktacji. Jak leczyć zapalenie zatok podczas karmienia piersią? Tutaj znajdziesz informacje o najnowszych zaleceniach leczenia zapalenia zatok w okresie laktacji.
Co to jest zapalenie zatok?
Żeby świadomie podjąć decyzję o leczeniu, pacjent powinien wiedzieć co nieco o swojej chorobie. Zapalenie zatok jest potoczną nazwą dla nieżytu błony śluzowej nosa i zatok przynosowych (łac. Rhinosinusitis). W przypadku wirusowego nieżytu, wirus przenika do błony śluzowej nosa i wywołuje stan zapalny, podczas którego w zainfekowanych komórkach wydzielają się substancje chemiczne, zwane mediatorami reakcji zapalnej. Namnażający się wirus uszkadza komórki nabłonka nosa i mediatory reakcji zapalnej wydostają się na zewnątrz, sygnalizując naszemu organizmowi, że trwa walka z patogenem. Żeby pozbyć się nieproszonego gościa komórki nabłonka nosa i zatok zaczynają produkować więcej wydzieliny, a organizm wysyła białe krwinki do walki. Niestety nie zawsze udaje im się opanować pole walki wystarczająco szybko, żeby zapobiec wniknięciu wirusa dalej (i pojawieniu się objawów ogólnych, jak ból mięśni, złe samopoczucie i gorączka) i obserwujemy objawy nieżytowe. Pojawia się wodnisty katar, który po 2-3 dniach może przekształcić się w gęstą i trudną do usunięcia wydzielinę. Rzęski, którymi komórki nabłonka nosa usuwają wydzielinę przestają działać prawidłowo podczas infekcji i wydzielina z zatok usuwana jest wolniej. Obrzęk, który jest konsekwencją obecności mediatorów reakcji zapalnej, ogranicza światło kanału, jakim wydzielina jest usuwana z zatok, przez co płyn zaczyna zalegać wewnątrz nich. Brak odpowiedniej wentylacji wywołany obrzękiem sprawia, że środowisko wewnątrz zatoki sprzyja namnażaniu niekorzystnych drobnoustrojów i wywołuje uczucie ucisku i bólu. Wraz z czasem trwania infekcji, jeśli nasz układ odpornościowy jest sprawny, wydzielina z nosa będzie się zmieniała, aż pod koniec infekcji katar stanie się przezroczysty, wodnisty i w końcu zniknie, gdy infekcja się zakończy. Powszechne przeziębienie trwa zwykle 7-10 dni.
Podsumowując: Wirus powoduje uszkodzenie błony śluzowej nosa, przez co zwiększa się produkcja wydzieliny i pojawia się katar, kichanie, świąd. W wyniku infekcji pojawia się też obrzęk błony śluzowej nosa, co powoduje, że katar nie wypływa tak szybko i efektywnie, w zatokach gromadzi się płyn, który nie może szybko zostać usunięty, co powoduje ból zatok, głowy i okolic nosa, a także uczucie zatkanego nosa.
Dlaczego warto to wiedzieć?
Gdy wiemy już, co się dzieje w nosie podczas zapalenia zatok, łatwiej zrozumieć jak działają leki stosowane w tym schorzeniu, dzięki czemu zwiększają się szanse na powodzenie terapii i szybsze wyzdrowienie.
Zalecenia dotyczące leczenia zapalenia zatok u dorosłych
Zapalenie zatok wywołane infekcją wirusową może mieć różny przebieg. Badacze w różnych stronach świata co jakiś czas podsumowują najnowsze doniesienia naukowe i ustalają różne strategie walki z tym schorzeniem w oparciu o siłę dowodu naukowego. Dokumenty, które powstają w wyniku tej współpracy to rekomendacje lub wytyczne.
Rekomendacje dotyczące leczenia schorzeń, w których przebiegu występuje nieżyt nosa oraz samego nieżytu nosa opierają się na międzynarodowych konsensusach: ARIA (Allergic Rhinitis and its Impact on Asthma; dotyczy nieżytu alergicznego) oraz EPOS (European Position Paper on Rhinosinusitis and Nasal Polyps, dotyczy nieżytu niealergicznego).
Zgodnie z tymi zaleceniami, w początkowej fazie infekcji (zwanej fazą obrzękowo-wysiękową) zaleca się leczenie objawowe – preparatami przeciwbólowymi, obkurczającymi śluzówkę (czyli zmniejszającymi obrzęk), zmniejszającymi wydzielanie. Ta faza trwa zazwyczaj do 10 dni.
Jeśli objawy trwają dłużej niż 10 dni, może rozwijać się infekcja powirusowa. Objawem przedłużającej się infekcji jest gęsta, trudna do usunięcia wydzielina zalegająca w zatokach. W takim przypadku zalecana jest kontrola u lekarza i wdrożenie odpowiedniego leczenia (zazwyczaj sterydoterapii donosowej). W tej fazie stosowanie leków obkurczających jest zasadne tylko w celu ułatwienia aplikacji preparatów sterydowych lub w sytuacji, gdy obrzęk jest bardzo silny.
Jeśli podczas trwania infekcji nastąpi pogorszenie istnieje ryzyko zakażenia bakteryjnego wydzieliny w zatokach. Wówczas do dotychczas stosowanych preparatów zazwyczaj dołączana jest antybiotykoterapia.
Leczenie zapalenia zatok a karmienie piersią
Leczenie mamy karmiącej nie różni się znacznie od leczenia innych dorosłych pacjentów. Omówię możliwości leczenia niepowikłanego zapalenia zatok, czyli pierwszych 10 dni objawów.
1. Irygacje nosa i zatok
Płukanie nosa za pomocą irygatora polega na wprowadzeniu sporządzonego wcześniej roztworu chlorku sodu przez jeden otwór nosa do jamy nosa i zatoki. Płyn przepływając przez jamy nosa usuwa zalegającą wydzielinę oraz patogeny i stymuluje nabłonek nosa do szybszego przesuwania wydzieliny, dzięki czemu drenaż zatok jest przyspieszony. Wprowadzony płyn wypływa drugim otworem. Czynność należy powtórzyć dla obu otworów nosowych.
Do wyboru są dwa rodzaje roztworów – izotoniczny, czyli fizjologiczny oraz hipertoniczny, czyli taki, który ma większe stężenie jonów niż w komórkach naszego organizmu. Stosowanie roztworu fizjologicznego jest przedmiotem wielu badań potwierdzających skuteczność tej metody. Roztwory hipertoniczne zaleca się czasami w przypadku silnego obrzęku lub bardzo gęstej wydzieliny, ponieważ wyższe stężenie soli wydaje się działać korzystniej w takich sytuacjach.
Choć metoda wzbudza czasami niepokój i niechęć, udowodniono jej skuteczność. Działania niepożądane dotyczą zazwyczaj odczuwania podrażnienia błony śluzowej nosa, które mija samoistnie. Bardzo rzadko zdarzają się krwawienia z nosa (najczęściej w wyniku nieprawidłowej aplikacji). Roztwory hipertoniczne mogą powodować silniejsze podrażnienie. Niezależnie od stężenia soli w roztworze, irygacje nie mogą być stosowane u osób z uszkodzeniami twarzoczaszki. Z uwagi na mechanizm działania metoda jest zalecana kobietom ciężarnym oraz karmiącym piersią.
2. Leki obkurczające
Leki obkurczające zmniejszają obrzęk tkanek nosa, poprawiają udrożnienie zatok, dzięki czemu niwelują część dolegliwości bólowych. Leki o działaniu miejscowym, jak ksylometazolina, oksymetazolina i nafazolina działają szybko po aplikacji dając odczucie drożności nosa i zmniejszają wyciek. Stosowanie ich w okresie karmienia piersią jest dopuszczalne pod warunkiem prawidłowej aplikacji i nie przekraczania zalecanych dawek oraz czasu trwania leczenia (nie należy połykać preparatu). Najwygodniejsze wydają się być preparaty zawierające oksymetazolinę z uwagi na mniej działań niepożądanych i występowanie w postaci żelu, co utrudnia połknięcie preparatu i zmniejsza ryzyko działania ogólnego. Preparaty stosowane na błonę śluzową nosa wchłaniają się słabo do krwi, więc nie osiągają istotnych klinicznie stężeń w mleku, ryzyko z ich stosowania uważa się za niskie dla karmionego piersią dziecka.
Leki obkurczające mogą występować także w preparatach doustnych oraz w połączeniu z lekami przeciwbólowymi. Najczęściej łączy się pseudoefedrynę z ibuprofenem. Podczas gdy ibuprofen jest lekiem z wyboru u kobiet karmiących piersią, pseudoefedryna nie jest lekiem zalecanym. Wprawdzie pseudoefedryna w niewielkim stopniu przenika do mleka (ok 4-5% dawki matki może znaleźć się w mleku), jednak może ingerować w proces wytwarzania mleka i zmniejszać jego produkcję (u 8 kobiet zażywających 60mg pseudoefedryny zaobserwowano spadek produkcji pokarmu o 24%). Zauważono, że u niektórych dzieci występują działania niepożądane po ekspozycji na lek przez mleko matki, raportowano rozdrażnienie. Stosowanie pseudoefedryny donosowo w postaci aerozolu uznaje się za dopuszczalne pod warunkiem prawidłowej aplikacji preparatu.
3. Leki przeciwbólowe
Lekami przeciwbólowymi z wyboru u kobiet karmiących piersią jest paracetamol i ibuprofen. Oba przenikają do mleka w znikomych ilościach, które w badaniach nie wykazały działania klinicznie istotnego dla dziecka. Maksymalne dawki zalecane przez producenta: ibuprofen 400mg trzy razy na dobę, paracetamol 1000mg cztery razy na dobę. Jeśli dziecko równocześnie przyjmuje paracetamol lub ibuprofen, lub oba, nie ma konieczności redukcji dawki u dziecka.
4. Leki działające ogólnie
Na temat leków ziołowych stosowanych podczas leczenia zapalenia zatok w okresie karmienia piersią słyszę wiele różnych opinii. Faktem jest jednak, że składniki powszechnych preparatów zawierających wyciągi roślinne (z goryczki, pierwiosnka, szczawiu, bzu, werbeny) nie są wystarczająco dobrze przebadane pod kątem bezpieczeństwa podczas laktacji, dlatego nie powinno się stosować ich w tym okresie, ponieważ nie jest możliwe ustalenie konsekwencji wynikających z ekspozycji dziecka na nie przez mleko mamy. Poza tym, według aktualnej rekomendacji EPOS stosowanie preparatów zawierających wyciągi ziołowe w tego typu preparatach jest nie zalecane podczas ostrego zapalenia błony śluzowych nosa i zatok przynosowych z uwagi na niską skuteczność. Czyli te leki w grupach badanych okazały się nie być zbyt pomocne w zwalczaniu objawów i infekcji. Znacznie skuteczniejsze okazały się być irygacje.
Stosowanie leków przeciwwirusowych dostępnych bez recepty nie jest wskazane w leczeniu zapalenia zatok
5. Olejki eteryczne
Olejki eteryczne działają poprzez podrażnienie receptorów błony śluzowej nosa i dają wrażenie drożności i ulgi. Stosowanie olejków eterycznych, choć wydaje się być obarczone niskim ryzykiem dla dziecka, wykazuje niską skuteczność w zwalczaniu objawów zapalenia zatok, stąd nie jest rekomendowane ich stosowanie w okresie karmienia piersią.
6. Witaminy
Spośród dostępnych na rynku preparatów, które kuszą opisami na opakowaniach, tylko stosowanie witaminy D ma istotny wpływ na częstość zachorowań oraz może wpływać na czas trwania infekcji, wspomagająco odporność działają też kwasy DHA. Witamina C, cynk, wapń – w badaniach wykazano brak skuteczności w leczeniu infekcji wirusowych.
Podsumowanie
Najskuteczniejszym, zalecanym sposobem leczenia wirusowego zapalenia zatok u mam karmiących piersią jest stosowanie irygacji nosa i zatok przy pomocy irygatora z użyciem fizjologicznego roztworu chlorku sodu. Uznaje się za dopuszczalne stosowanie preparatów o działaniu miejscowo obkurczającym. W przypadku bólu towarzyszącemu nieżytowi zatok lekami z wyboru w okresie laktacji jest ibuprofen i paracetamol. Skuteczność pozostałych preparatów przeznaczonych do leczenia zapalenia zatok, choć są reklamowane, nie została wykazana w badaniach. Uwzględniając zatem również ekonomiczny aspekt terapii zapalenia zatok stosowanie dodatkowych preparatów, choć może nie nieść ryzyka dla karmionego piersią dziecka będzie tylko dodatkowym kosztem, a nie wpłynie na ustąpienie objawów i nie przyspieszy wyleczenia. Podczas infekcji warto zadbać o dobre nawodnienie – w badaniach wykazano, że picie odpowiedniej ilości płynów wpływa na szybkość rekonwalescencji.
Jeśli stan zdrowia pogorszy się gwałtownie, wystąpi wysoka gorączka, lub objawy będą się utrzymywały bez wyraźnej poprawy dłużej niż 10 dni zalecana jest kontrola u specjalisty.
Wiele leków uznaje się za kompatybilne z karmieniem piersią. Jeśli masz wątpliwości – zapisz się na konsultację tutaj
Powyższy tekst jest informacją i nie stanowi porady medycznej, nie zastępuje konsultacji z lekarzem. Przed zastosowaniem jakiegokolwiek leku należy skonsultować się z lekarzem i wyjaśnić ponad wszelką wątpliwość potencjalne zagrożenia i korzyści związane ze stosowaniem danego preparatu.
Na podstawie:
Scadding GK et al: BSACI Guidline for the diagnosis and menagement of allergic and non allergic rhinitis (revised edition 2017, firts edition 2007) Clin Exp Allergy. 2017;47:856-889
Leynaert B, Neukrich C, Kony S, et al: Association between asthma and rhinitis according to atopic sensitization in population-based study. J Allergy Clin Immunol. 2004;113:86-93
Wachnicka-Bąk A, Lipińska-Opałka A, Będzichowska A, et al: Zapalenie błony śluzowej i zatok przynosowych – jedno z najczęstszych zakażeń górnych dróg oddechowych; Pediatr Med Rodz 2014;10(1),25-31
Nacleiro RB, Bachert C, Baraniuk JN: Patophisiology of nasal congestion; International Journal of General Medicine 2010:3 47–5
European Position Paper on Rhinosinusitis and Nasal Polyps (EPOS) 2012; Rhinology Vol 50, Supplement 23, March 2012
Allergic Rhinitis and its Impact on Asthma (ARIA) 2016 Revision Guidlines; J Allergy Clin Immunol, vol 140, nr 4
Krzeski A, Staburzyński M: Skuteczność płukania jam nosa w terapii zapaleń zatok przynosowych, Magazyn Otolaryngologiczny, grudzień 2016
Charakterystyka produktu leczniczego: Oxalin, Otrivin, Xylometazolin
Medications and Mothers’ Milk, T.W. Hale, H.E. Rowe, Springer Co. 2019
Drugs During Pregnancy and Lactation, C. Schaefer et al., Academic Press Inc, 2014
Drugs in Pregnancy and Lactation, G. G. Briggs, Lippincott Williams and Wilkins, 2014