Wokół picia alkoholu podczas karmienia piersią narosło wiele nieporozumień. Rozbieżności w opiniach i emocje, które wywołuje ten temat skłoniły mnie do analizy bezpieczeństwa stosowania alkoholu w okresie karmienia piersią. Choć jesteśmy przyzwyczajeni do myślenia o alkoholu jak o produkcie spożywczym, w tej analizie potraktujemy go jak każdą substancję (lek, suplement) podawaną drogą doustną.
Co znajdziecie w tym wpisie
[Aktualizacja 28 grudnia 2022]
W tym tekście znajdziecie informacje ogólne dotyczące alkoholu oraz bardziej szczegółowe, dotyczące jego parametrów farmakokinetycznych, metabolizmu, wydzielania i eliminacji. Te informacje są istotne dla zrozumienia w jaki sposób oraz w jakim stopniu alkohol przenika do mleka, jakie może osiągnąć stężenia w mleku i jakie to może mieć znaczenie dla dziecka. Podsumowanie znajdziecie na końcu. Przedstawione w artykule informacje nie są moją opinią, a podsumowaniem zaleceń, ogólnych informacji i faktów. Źródła znajdziecie na samym dole.
Alkohol – co to za substancja? Opis ogólny.
Gdy myślimy o alkoholu, czyli substancji zawartej w winie, piwie, wódce i innych trunkach, chodzi o alkohol etylowy (etanol). Jest to bezbarwna substancja, którą do celów spożywczych pozyskuje się przez fermentację alkoholową buraków, trzciny, pszenicy i wielu innych roślin. Alkohol stosowany jest także w niektórych postaciach leku (nalewkach, syropach, wyciągach).
Etanol ma właściwości psychoaktywne. W zależności od podanej dawki może wywierać efekt toksyczny na organizm, w tym doprowadzić do zgonu. Wpływa\depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy, na układ krwionośny i układ pokarmowy. Może prowadzić do uzależnienia psychicznego i fizycznego.
Działania niepożądane alkoholu mogą być krótkotrwałe, jak zaburzenie funkcji poznawczych, nudności, zawroty głowy, wymioty lub długotrwałe – uszkodzenie wątroby i mózgu. Alkohol działa teratogennie, czyli może uszkadzać komórki płodu. Dlatego jest bezwzględnie przeciwwskazany w okresie ciąży. Pamiętamy, że ciąża to nie jest ten sam stan fizjologiczny co laktacja.
Co się dzieje z etanolem po przyjęciu doustnym i jaka dawka alkoholu powoduje objawy ogólne?
Alkohol etylowy po podaniu doustnym przechodzi szereg procesów. Prześledzimy teraz to, co dzieje się z etanolem w organizmie dorosłego człowieka.
Do zrozumienia tej część i potrzebne jest wyobrażenie o tym jak mierzy się ilość alkoholu we krwi oraz w jaki sposób określa się dawkę alkoholu.
Powszechnie stosowaną jednostką miary zawartości alkoholu we krwi jest promil. Jeden promil to 100mg alkoholu etylowego w 100ml krwi (czyli 0,1g/0,1L). Czyli to, ile promili alkoholu będzie w naszej krwi zależy od ilości alkoholu jaką spożyjemy oraz od objętości krwi w naszym organizmie, czyli zasadniczo od naszej wagi. Jeden kieliszek wina u szczupłej osoby będzie skutkował większą wartością promili we krwi niż u osoby o większej masie ciała.
Pierwsze objawy działania alkoholu można zaobserwować już przy 0,2 promila. Przy jednym promilu alkoholu we krwi obserwuje się działanie toksyczne na cały organizm.
1. Określenie dawki alkoholu
W określaniu dawki alkoholu ważne jest, żeby zwrócić uwagę na to jak silny jest trunek, czyli ile procent lub gram alkoholu etylowego zawiera oraz jaka jest objętość trunku, jaką się spożywa.
W napojach alkoholowych ilość alkoholu jest podana w procentach objętości. Czyli mamy na przykład 40% alkoholu w wódce, 5% alkoholu w piwie, 12% alkoholu w winie itd. Nie jest to jednoznaczne z ilością gram alkoholu w 100g napoju. Skąd więc to wiedzieć?
Funkcjonuje takie określenie jak Standardowa Jednostka Alkoholu (SJA, zwana także standardową porcją alkoholu), która pomaga określić zawartość alkoholu w konkretnych objętościach napojów alkoholowych bez konieczności wykonywania przeliczenia jednostki objętości na jednostkę wagi, to taka ściąga (dla uproszczenia SJA są zaokrąglone do pełnych wartości, takie zaokrąglenia stosuje się często w innych krajach):
SJA= 10g lub 12,5 ml czystego alkoholu etylowego.
330 ml piwa (małe piwo) 4,5% to 14,85 ml/11,9 g alkoholu etylowego (ok. 1 SJA),
500 ml piwa (duże piwo) 4,5% to 22,5 ml/18 g alkoholu (ok 2. SJA),
200 ml wina (kieliszek) 12% to 24 ml/19,2g alkoholu (ok. 2 SJA),
50 ml wódki 40% to 20 ml/16 g alkoholu (ok 2 SJA)
Wiemy już ile jest gram alkoholu w danej objętości. Ponieważ przeliczanie tych wartości i ich zapamiętywanie jest dość kłopotliwe, dla ułatwienia więc zapamiętajmy ile standardowych jednostek alkoholu znajduje się w jednym trunku.Czy wypicie kieliszka wina (200 ml), czyli 2 jednostek alkoholu etylowego oznacza, że te 19,2g etanolu od razu znajdzie się we krwi? Nie. Zanim alkohol trafi do krwi z podania doustnego musi przejść przez układ pokarmowy i wątrobę, więc do krwi trafi mniej alkoholu niż zostanie podana doustnie.
Dlaczego tak bardzo skupiamy się na krwi, a nie mówimy nic o mleku? Bo etanol, który został wypity jeszcze nie miał okazji dotrzeć do mleka. Kiedy i ile go tam dotrze? Wyjaśniam dalej.
2. Wchłanianie alkoholu
Pierwszy krok w drodze spożytego etanolu do mleka to przejście przez przewód pokarmowy – najpierw do żołądka, stamtąd do dwunastnicy i potem do krwi mamy.
Etanol wchłania się bardzo szybko, część spożytej dawki w ciągu 5-10 minut jest już obecna we krwi. Podczas wypicia etanolu na czczo maksymalne stężenie we krwi występuje po 30-60 minutach. Spożywanie alkoholu w połączeniu z pokarmami może opóźniać wchłanianie dając maksymalne stężenie etanolu we krwi po 1,5-3 godzinach od podania oraz zmniejszyć dostępność alkoholu, czyli zmniejszyć ilość alkoholu, jaka przeniknie do krwi.
Czyli w kroku pierwszym alkohol przechodzi przez układ pokarmowy i wchłania się do krwi. Ta krew trafia do wątroby, gdzie mamy kolejny krok w drodze alkoholu do mleka.
3. Metabolizm i dystrybucja
Etanol z krwi po wchłonięciu trafia do wątroby, zanim dostanie się do reszty organizmu. Tam jest metabolizowany prawie w całości (w 90%). Krew, która wraz z krążącym alkoholem przepływa przez wątrobę „pozbywa się” w wątrobie części alkoholu, który jest zmieniany do aldehydu octowego i potem kwasu octowego, a na końcu dwutlenku węgla i wody, dzięki czemu do krwi obwodowej trafia mniej alkoholu niż zostało spożyte.
Szybkość tej przemiany zależy od kondycji wątroby i możliwości produkcji enzymów rozkładających etanol. Średnio uznaje się, że szybkość metabolizmu alkoholu u dorosłej kobiety to 8-10g na godzinę ( u kobiet i mężczyzn alkohol metabolizowany jest nieco inaczej z uwagi na różnice w fizjologii organizmu). Czyli nasza wątroba jest w stanie oczyścić krew z jednego małego Kieliszka wina w około 2 godziny.
Alkohol jest usuwany z organizmu ze stałą szybkością, a wydajność procesu zależy od dostępności enzymu dehydrogenazy alkoholowej. Ponieważ szybkość metabolizmu alkoholu zależy także od masy ciała (i zawartości wody w tkankach), u osób o niższej masie ciała obserwuje się wolniejszą eliminację.
Dopiero teraz, po przejściu przez wątrobę, alkohol trafia do krwi obwodowej i staje się dostępny dla gruczołu piersiowego.
4. Wydzielanie do mleka
Wiemy już, co się dzieje z etanolem w naszym organizmie, jak jest metabolizowany, wiemy, że dla gruczołu piersiowego dostępne jest mniej etanolu, niż znajduje się w porcji, która wypijamy w trunku. Teraz omówimy ile tego alkoholu jest w stanie dostać się do mleka.
Etanol, jak pisałam wcześniej, jest cząsteczką o małej masie i łatwo penetruje błony biologiczne, więc spodziewamy się, że stężenia alkoholu w mleku będą obrazowały stężenia we krwi. Oznacza to, że tak szybko jak alkohol pojawi się we krwi mamy, pojawi się także w mleku i tak szybko jak będzie usuwany z krwi – będzie usuwany z mleka. I zostało to wykazane w badaniach.
Czyli ile dokładnie alkoholu znajdzie się w mleku?
Przeprowadzono wiele badań nad przenikaniem alkoholu do mleka matki i wszystkie badania potwierdziły, że ilość alkoholu w mleku zmienia się w sposób bardzo zbliżony do zmian stężenia alkoholu we krwi mamy.
Ustalono, że spożywając 0,4g alkoholu na kg masy ciała (ok 60 ml wódki, czyli dwa drinki, u kobiety ważącej 60 kg) stężenie we krwi wyniesie ok 0,44g/L w szczycie stężenia i będzie takie samo w mleku. Będzie spadać wraz z upływem czasu.
W jednym z badań ustalono schemat, w którym określono czas eliminacji alkoholu z mleka zależny od wagi mamy. W tym schemacie uwzględniono napój zawierający 12 g alkoholu (małe piwo). Dla kobiety ważącej 54 kilo czas całkowitej eliminacji alkoholu z mleka wynosił 2,5 godziny, dla 68 kg – 2 h i 15 minut, dla 82kg – 2h. W tym badaniu ustalono, że każda kolejna porcja alkoholu wydłużała czas eliminacji dwukrotnie. Czyli gdy kobieta ważąca 68 kg spożyła 4 porcje po 12 g alkoholu, całkowity czas eliminacji alkoholu z mleka wynosił 9 godzin.
Jakie zastosowanie praktyczne ma wiedza o tym, że zmiany stężenia etanolu w mleku obrazują stężenia etanolu we krwi mamy? Jeśli wiemy ile procent alkoholu ma napój, wiemy jaka jest jego objętość, znamy naszą masę ciała, można obliczyć jaki czas musi upłynąć po spożyciu konkretnej ilości napoju alkoholowego, żeby całkowicie wyeliminować go z krwi, a co za tym idzie – również z mleka. Istnieją takie kalkulatory on-line.
Na jakie ilości alkoholu jest narażone dziecko z mleka mamy?
Zakładając, że stężenie alkoholu we krwi i mleku jest takie samo, można oszacować jaka ilość alkoholu może dostać się do organizmu dziecka z mlekiem mamy, która wypiła alkohol.
Pamiętamy przy tym w obliczeniach, że dziecko spożywa różne objętości mleka w różnym wieku (średnio 570-900ml na dobę), więc trzeba wziąć pod uwagę ilość alkoholu w tej właśnie objętości.
Obliczenie ilości alkoholu w mleku mamy
W poniższych obliczeniach mama waży 60 kg, spożyła dwa drinki zawierające 24g alkoholu (2 jednostki, 0,4g etanolu/kg masy ciała), czyli maksymalne stężenie alkoholu we krwi wynosi 0,44g/L.
Obliczenie dawki dobowej
To obliczenie bez uśrednienia dawek, na podstawie maksymalnego stężenia. Jest to obliczenie, które można spotkać w niektórych miejscach, ale daje ono błędny obraz realnego narażenia.
Zakładając że karmimy starszego malucha, który na dobę wypija 900ml mleka, dawka na jaką będzie narażony po wypiciu przez mamę ważącą 60 kg 24g alkoholu (0,4g na kg masy ciała, czyli obrazowo dwa drinki, 2 jednostki alkoholu) przy maksymalnym stężeniu alkoholu we krwi wynoszącym 0,44g/L to będzie około 0,39g na dobę.
W takim obliczeniu zakłada się, że przez całą dobę takie stężenie alkoholu we krwi mamy się utrzyma, co jest nierealistyczne, w przypadku wypicia 24 g alkoholu jednorazowo (ponieważ w międzyczasie alkohol podlegał będzie eliminacji, a po 4,5 godzinach zupełnie zniknie z krwi mamy).
Obliczenie dawki jednorazowej w maksymalnym stężeniu alkoholu we krwi
Obliczenie przydatne, gdy chcemy wiedzieć ile alkoholu będzie w mleku zaraz po wypiciu – wtedy zakładamy maksymalne stężenie alkoholu we krwi i mleku.
Zakładając, że dziecko wypije 100ml mleka podczas jednego karmienia, ilość alkoholu w jednej takiej porcji zakładając maksymalne stężenie alkoholu we krwi mamy wyniesie 0,044g. Czyli dawka jednorazowa dla dziecka wyniesie 0,044g.
Obliczenie ilości alkoholu we krwi dziecka po spożyciu go przez mamę karmiąca piersią
Badacze w symulacji komputerowej, w oparciu o dane z badań naukowych ustalili, że ilość alkoholu, jaka znajdzie się we krwi dziecka karmionego piersią przez kobietę po spożyciu przez nią 250ml 12% wina będzie wynosiła 0,0033% (0,033 promila) u noworodka i 0,0038% (0,038 promila) u 3 miesięcznego dziecka. W innej symulacji oszacowano, że po spożyciu 4 drinków naraz i nakarmieniu dziecka zaraz po, u dziecka stężenie alkoholu we krwi wyniesie 0,049g/L (0,0049%, 0,05 promila).
Jak alkohol wpływa na dziecko?
Nadmierna ekspozycja na alkohol może spowodować senność, bardzo głęboki sen, osłabienie u dziecka karmionego piersią, a także zaburzenia rozwoju i wzrostu. Alkohol etylowy jest toksyczny dla dziecka. Toksyczność alkoholu jest większa u mniejszych dzieci, toksyczność wzrasta wraz z dawką na jaką dziecko jest narażone.
Jak alkohol wpływa na mleko, laktację i piersi?
Alkohol zmienia smak mleka, jest wyczuwalny w mleku. U kobiet karmiących piersią obserwuje się nieco zmieniony metabolizm etanolu – stężenia alkoholu we krwi kobiet karmiących piersią są niższe niż u kobiet nie karmiących piersią, przy tej samej wadze i spożytej objętości. Spożywanie etanolu wiąże się ze spadkiem produkcji mleka. W przypadku spożycia 0,3g/kg etanolu (czyli tyle ile mniej więcej jest w puszce piwa, dla średniej wagi) zaobserwowano obniżenie produkcji mleka o 23%.
W badaniach zaobserwowano wzrost stężenia prolaktyny we krwi po spożyciu alkoholu u nie karmiących piersią kobiet. W badaniach nad kobietami karmiącym spożywającymi alkohol zaobserwowano wzrost, spadek lub brak wpływu na stężenie prolaktyny we krwi. Nie określono jakie znaczenie mają te wyniki dla karmienia piersią.
Spożywanie dużych ilości alkoholu obniża poziom oksytocyny i hamuje odruch oksytocynowy. Może przyczynić się do kłopotów z karmieniem piersią poprzez zaburzenie wypływu mleka.
W badaniu nad kobietami spoczywającymi piwo bezalkoholowe zaobserwowano zwiększenie stężenia antyoksydantów w mleku.
Wykazano, że napoje alkoholowe nie zwiększają produkcji mleka.
Istnieje teoria, że piwo zwiększa produkcję mleka, jednak badania dotyczące tej teorii są słabo udokumentowane. Uznano, że obserwowane efekty zwiększenia produkcji mleka podczas picia piwa najprawdopodobniej wynikają z zawartości słodu jęczmiennego w badanych napojach. Z uwagi na toksyczne efekty działania alkoholu oraz ryzyko zaburzenia laktacji spożywanie go w celu zwiększenia produkcji mleka jest przeciwwskazane.
Podsumowanie
Spożywanie alkoholu u kobiet karmiących piersią nie jest zalecane.
Okazjonalne spożywanie alkoholu nie jest przeciwwskazaniem do karmienia piersią pod warunkiem zachowania odpowiedniego odstępu (jak w przypadku stosowaniu niektórych leków). Tylko wtedy może to być bezpieczne. Ilości, na jakie jednorazowo dziecko jest narażone po wypiciu przez mamę niewielkiej ilości alkoholu i zachowaniu odstępu najprawdopodobniej nie będą miały dla niego znaczenia klinicznego i nie spowodują wystąpienia działań niepożądanych.
Nadmierne spożywanie alkoholu jest szkodliwe dla zdrowia i może prowadzić do zaburzeń postrzegania sytuacji u opiekuna i utrudniać opiekę nad dzieckiem. Zaleca się, żeby osoby, które spożywały alkohol i są pod wpływem alkoholu nie spały z dzieckiem w tym samym łóżku ze względów bezpieczeństwa.
Zaleca się, aby po każdorazowym spożyciu alkoholu zachować odstęp do następnego karmienia. Nie ma konieczności odciągania mleka i wylewania – z czasem mleko samo się „oczyści” – wraz z eliminacją alkoholu z krwi mamy, będzie on również znikał z mleka. Odciąganie mleka nie przyspieszy tego procesu.
Na każde 10-12g (1 porcja) alkoholu zaleca się odczekanie 2,5 godziny do karmienia (10-12g alkoholu to 330ml 4,5% piwa, kieliszek wina 12%, kieliszek likieru 40% i przyjmujemy średnią wagę czyli 60kg).
Czyli jeśli ważymy 60kg to po pierwszym kieliszku wina czekamy 2,5h, jeśli wypijemy dwa – 5 godzin, jeśli 3 – 7,5 godziny. U osób o większej masie ciała ten czas jest skrócony. U osób z zaburzeniami pracy wątroby lub nerek, spożywających niektóre leki ten czas może być inny.
Żeby określić indywidualnie bezpieczny czas między spożyciem alkoholu a następnym karmieniem pomocny będzie alkomat. Jeśli w wydychanym powietrzu obecny będzie alkohol, będzie on również w mleku.
Krótka notatka o piwach bezalkoholowych:
Piwo “Free” zawiera do 0,5% alkoholu. Zawartość alkoholu w piwach oznaczonych jako “Free” wynika z ich sposobu produkcji. Ilość alkoholu w 500ml takiego piwa to ok 2g.
Gdy mama karmiąca wypije jedno takie piwo, żeby usunąć cały alkohol z organizmu (dla wagi 60kg) musi poczekać 30 minut.
Piwo 0,0% nie zawiera alkoholu. W procesie wytwarzania tego piwa alkohol jest usuwany z niego całkowicie.
Różne opinie
Dr. Newman na Facebooku poruszył kiedyś (w 2014!) temat alkoholu sugerując, że nawet jeśli nie utrzyma się odstępu między spożyciem a następnym karmieniem to ryzyko dla dziecka jest niskie (TUTAJ link do źródła). Dr Hale z kolei uważa, że zawsze trzeba rozważyć stosunek korzyści do ryzyka i jeśli jest możliwe – zachować odstęp.
Chcę Wam pokazać obrazowo o co chodzi z ilościami tego alkoholu w mleku.
Dr Newman opisał przypadek mamy blogerki, która postanowiła przebadać swoje mleko po wypiciu alkoholu. Badanie przeprowadziła samodzielnie miksując sobie drinka (2 jednostki alkoholu, ok 20g) i badając mleko w laboratorium toksykologicznym. Uzyskała po godzinie od rozpoczęcia picia wynik 0,1370mg/mL. Brak danych dotyczących masy ciała tej pacjentki.
W badaniach przytaczanych przez dr Hale’a u kobiety ważącej 60 kg, która wypiła drinka (2 jednostki alkoholu, ok 20g) zmierzono stężenie alkoholu w mleku i wyszło 0,44g/L, czyli 0,44mg/mL). Jest różnica w zmierzonej ilości alkoholu.
Żeby to zobrazować postanowiłam pokazać ile to będzie płynu.
Przeliczyłam:
0,137mg/mL daje nam 13,7mg/100ml (czyli powiedzmy, że w jednej porcji mleka),
0,44g/L to 0,44mg/mL czyli 44mg/100ml mleka
13,7 mg alkoholu etylowego to 0,017ml
44mg alkoholu etylowego to 0,055ml
Wizualnie to wygląda tak.
W zdjęcia pierwsze przedstawia strzykawkę, w której jest 0,017 ml płynu (za dr Newmanem). Zdjęcia drugie przedstawiają strzykawkę, w której jest 0,055ml płynu (za dr Halem). W dużej strzykawce jest 100ml płynu, czyli przyjęta objętość jednej porcji mleka. Malutka strzykawka, jaką widać na zdjęciach to najmniejsza strzykawka (tzw. insulinówka) jaką udało mi się dostać w aptece, jedna kreska to ok 0,025ml. Jak widzicie, u dwóch różnych kobiet po wypiciu 2 jednostek alkoholu ilość alkoholu we krwi i mleku jest różna. Metabolizm alkoholu, szybkość jego eliminacji i czas szczytowego stężenia we krwi i mleku zależą od wielu czynników i różnią się osobniczo, o czym pisałam wyżej. Jak widać też, w porównaniu ze 100 ml porcją te ilości wydają się być bardzo małe.
Źródła:
de Menezes RF, Bergmann A, Thuler LC (2013). Alcohol consumption and risk of cancer: a systematic literature review. Asian Pacific Journal of Cancer Prevention. 14 (9): 4965–72.
Brust JC (April 2010). Ethanol and cognition: indirect effects, neurotoxicity and neuroprotection: a review. International Journal of Environmental Research and Public Health. 7 (4): 1540–57.
Medications and Mothers’ Milk, T.W. Hale, H.E. Rowe, Springer Co. 2019
Farmakodynamika podręcznik dla studentów farmacji, red. Waldemar Janiec, Jolanta Krupińska, Wydawnictwo PZWL 2005
Podstawy toksykologii, red. naukowy Piotrowski Jerzy, Wydawnictwo WTN 2017
Farmakokinetyka podstawy i znaczenie praktyczne, red. Elżbieta Wyska, MedPharm Polska 2013
UNICEF UK. Caring for your baby at night. A guide for parents. 2018
Reece-Stremtan S, Marinelli KA. ABM Clinical Protocol #21: Guidelines for Breastfeeding and Substance Use or Substance Use Disorder, Revised 2015. Breastfeed Med. 2015
Haastrup MB, Pottegård A, Damkier P. Alcohol and breastfeeding. Basic Clin Pharmacol Toxicol. 2011
Nascimento AL, de Souza AF, de Amorim AC, Leitão MB, Maio R, Burgos MG. Alcohol intake in lactating women assisted in a University Hospital. Rev Paul Pediatr. 2013
Rowe H, Baker T, Hale TW. Maternal medication, drug use, and breastfeeding. Pediatr Clin North Am. 2013 Feb;60(1):275-94
Sachs HC; Committee On Drugs. The transfer of drugs and therapeutics into human breast milk: an update on selected topics. Pediatrics. 2013 Sep;132(3):e796-809
Mennella JA, Garcia-Gomez PL. Sleep disturbances after acute exposure to alcohol in mothers’ milk. Alcohol. 2001;25:153-8. PMID: 11839458
Mennella JA. Infants’ suckling responses to the flavor of alcohol in mothers’ milk. Alcohol Clin Exp Res. 1997;21:581-5. PMID: 9194908
Mennella JA. Regulation of milk intake after exposure to alcohol in mothers’ milk. Alcohol Clin Exp Res. 2001;25:590-3. PMID: 11329500
Mennella JA, Gerrish CJ. Effects of exposure to alcohol in mother’s milk on infant sleep. Pediatrics. 1998;101:E2. PMID: 9565435
Little RE, Anderson KW, Ervin CH et al. Maternal alcohol use during breast-feeding and infant mental and motor development at one year. N Engl J Med. 1989;321:425-30. PMID: 2761576
Little RE, Northstone K, Golding J, and the ALSPAC Study Team. Alcohol, breastfeeding, and development at 18 months. Pediatrics. 2002;109:e72-7. PMID: 11986478
Mennella JA. Short-term effects of maternal alcohol consumption on lactational performance. Alcohol Clin Exp Res. 1998;22:1389-92. PMID: 9802517
E-lactancia
Lactmed
