Uwaga: Informacje zawarte w tym artykule oparte są o zalecenia ośrodków referencyjnych aktualnych w momencie publikacji. Sytuacja związana z COVID-19 zmienia się dynamicznie – aktualne informacje możecie znaleźć na stronach WHO (Światowa Organizacja Zdrowia, World Health Organization) oraz CDC (Centrum Prewencji i Kontroli Chorób, Center for Disease Control and Prevention).
Aktualizacja 06.10.2022
Od czasu wybuchu pandemii minęły prawie trzy lata. W tym czasie, jak nigdy wcześniej, badacze i badaczki na całym świecie łączyli siły w poszukiwaniu odpowiedzi na pytania o bezpieczeństwo stosowania leków na COVID-19, szczepionek, konsekwencje przechorowania, długofalowe skutki uboczne. Także w kontekście laktacji. Do momentu aktualizacji tego artykułu powstało ponad 850 publikacji na temat COVID-19 i laktacji! Badań na taką skalę nigdy wcześniej nie było.
Co to dla nas oznacza? To, że temat COVID-19 i laktacji został dobrze zbadany, mamy solidne podstawy, żeby wyciągać wnioski na temat bezpieczeństwa chorowania, leczenia podczas infekcji oraz szczepienia na COVID-19 [szukasz informacji o szczepionkach w laktacji – tutaj].
Wirus 2019-nCoV (SARS-CoV-2) należy do rodziny koronawirusów, wywołuje chorobę COVID-2019. Wirus rozprzestrzenia się drogą kropelkową, jak wirus przeziębienia lub grypy. Może być przenoszony ze śliną, podczas kichania lub kaszlu, może zostać przeniesiony na rękach do ust, oka lub nosa. W tym artykule omawiam najnowszą wiedzę na ten temat, a stara wersja tego artykułu jest dostępna TUTAJ.
COVID-19 a karmienie piersią
Fazę domysłów i przypuszczeń mamy już za sobą. Na obecną chwilę danych z rzetelnych badań jest bardzo dużo, dzięki czemu można z dużym prawdopodobieństwem stwierdzić, że początkowe hipotezy dotyczące bezpieczeństwa karmienia piersią w czasie matczynej infekcji okazały się prawdziwe. Do tego potwierdzono, że mleko mamy, która choruje lub przechorowała COVID-19 ma potencjał ochronny dla dziecka. Nadal bezpieczniej jest zaszczepić się nie zachorować lub zachorować łagodnie [o szczepieniach przeciw COVID-19 TUTAJ].
Bazując na aktualnych informacjach z bieżących badań i biorąc pod uwagę potencjał ochronny mleka matki, w przypadku infekcji lub podejrzenia infekcji wirusem SARS-CoV-2 ośrodki międzynarodowe zalecają, aby karmienie piersią było rozpoczęte i/lub kontynuowane, zgodnie z możliwościami mamy. To samo tyczy się karmienia dziecka mlekiem odciąganym. Mleko mamy w takiej sytuacji może pomóc chronić malucha przed zakażeniem.
A teraz kilka faktów na temat COVID-19 i karmienia piersią.
Czy karmienie piersią wpływa na ryzyko zachorowania i ciężki przebieg infekcji u mamy?
Nie, karmienie piersią nie ma związku ze zwiększoną podatnością na zarażenie lub ciężki przebieg COVID-19. Są sytuacje, kiedy karmienie piersią może współistnieć z czynnikami zwiększającymi ryzyko ciężkiego przebiegu infekcji – jeśli mama karmiąca jest w ciąży (ciężarne mogą chorować ciężko na COVID), czas okołoporodowy, czyli bezpośrednio po porodzie oraz sytuacja, kiedy mama karmiąca piersią choruje na takie choroby jak nadciśnienie, cukrzyca, inne choroby metaboliczne czy ma dodatkowe obciążenia, które sprawiają, że jeśli zachoruje, to choroba może mieć ciężki przebieg.
Czy karmienie piersią może chronić mamę przed zachorowaniem lub ciężkim przebiegiem infekcji? Nie badano lub nie znalazłam takich publikacji. W badaniach zapadalność na infekcję w grupie mam karmiących piersią jest taka jak w grupie osób nie karmiących piersią.
Pozytywny wynik testu na COVID a karmienie piersią.
Czy można dalej karmić piersią?
W mleku nie znaleziono wirusa Sars-Cov-2. Uznaje się, że istnieje znikoma szansa na zakażenie dziecka wirusem przez mleko mamy. Zaleca się dalsze karmienie piersią.
Nadal mama może zarazić dziecko drogą kropelkową.
Aby ograniczyć ryzyko zarażenia dziecka wirusem rekomenduje się zachowanie środków ostrożności – utrzymanie higieny rąk, nakładanie maseczki jednorazowej na czas karmienia. Jeśli istnieje podejrzenie zarażenia SARS-CoV-2, zaleca się separację mamy od reszty członków rodziny, wtedy ośrodki międzynarodowe zalecają kontakt mamy z dzieckiem tylko na czas karmienia ( z zachowaniem wszelkich środków ostrożności, jak dokładne mycie rąk i stosowanie maseczki podczas karmienia przynajmniej przez 5-7 dni dopóki kaszel i kichanie nie poprawią się znacznie). Jeśli mama i dziecko muszą zostać rozdzieleni na jakiś czas, te ośrodki zalecają pomóc mamie utrzymać produkcję mleka, zachowując wszelkie zasady higieny rąk i sprzętu używanego do odciągania mleka.
W praktyce często orientujemy się o zakażeniu, gdy od jakiegoś czasu występują objawy, co oznacza, że opiekując się dzieckiem w tym czasie już mogłyśmy malucha zarazić. Czy rygorystyczne zachowanie środków ostrożności ma nadal wtedy sens?
Tego nie wiem. Jeśli naszym priorytetem jest, żeby zminimalizować szansę zarażenia dziecka, bo jest np. w grupie ryzyka ciężkiego przebiegu COVID-19, to można rozważyć oddzielenie od malucha i kontakt tylko w trakcie karmienia, ponieważ istnieje szansa, że jeszcze się nie zaraził do tej pory. Są jednak też inne aspekty, które trzeba brać pod uwagę, jak dobrostan mamy, dziecka, komfort psychiczny, budowanie więzi i bliskość, które także są bardzo ważnym elementem rozwoju dziecka i macierzyństwa. Jeśli taka sytuacja wystąpi u Ciebie i masz wątpliwości jak postąpić – skontaktuj się z lekarzem pediatrą dziecka.
Czy można brać leki przy COVID-19 karmiąc piersią?
Tak. Jest wiele opcji leczenia, choć przy niepowikłanym COVID-19 zwykle wystarczają leki objawowe, jak w przypadku przeziębienia czy grypy, które omawiałam TUTAJ. O lekach stosowanych w szpitalu (lekach przeciwwirusowych jak remdesivir) mówiłam podczas szkolenia, które można obejrzeć TUTAJ. Jeśli potrzebujesz usystematyzowanych informacji o dostępnych lekach na przeziębienie, grypę lub COVID-19, napisałam obszernego ebooka na ten temat – TUTAJ.
Czy karmienie piersią może ochronić malucha przed infekcją?
Wszystko wskazuje na to, że mleko mamy ma potencjał ochronny przed zachorowaniem, zarówno gdy nie choruje, jak i gdy jest chora. W mleku jest mnóstwo różnych składników, które utrudniają „wchodzenie” wirusów do komórek w organizmie dziecka. W jednym z badań zauważono nawet, że w grupie obecnych czternastolatków, te dzieciaki, które były karmione piersią w niemowlęctwie chorowały rzadziej na COVID-19 niż ich rówieśnicy, którzy byli karmieni tylko mlekiem modyfikowanym (choć badanie było nieduże i miało swoje ograniczenia).
Gdy mama choruje na COVID, w jej mleku pojawiają się przeciwciała. Najpierw IgA, właściwie to prawie od samego początku choroby, nastęnie IgG. Te przeciwciała mają ważne zadanie. Zabezpieczyć błony komórek przewodu pokarmowego dziecka, żeby wirus nie dał rady przedostać się do środka a jeśli wirus się znajdzie na powierzchni komórek dziecka – „obklejenie” go i w ten sposób przekazanie informacji do białych krwinek, że należy się pozbyć intruza.
Ten rodzaj przekazywania informacji immunochemicznej nazywamy odpornością pasywną, lub też bierną. Przeciwciała od mamy działają powierzchniowo potencjalnie i do pewnego stopnia zapobiegając wnikaniu wirusa do komórek dziecka. W badaniach wykazano, że te przeciwciała z mleka są w stanie przetrwać cały pasaż jelitowy – a zatem są w stanie pokryć cały przewód pokarmowy dziecka.
Jaki jest zakres takiej ochrony? Tego jeszcze nie wiadomo.
Jak długo trwa? Do około 6 miesięcy od zachorowania mamy, najprawdopodobniej co najmniej tyle czasu ile w organizmie mamy utrzymują się przeciwciała, więc może nawet i dłużej (w tej materii badań mamy kilka). Przez cały czas karmienia piersią mama przekazuje dziecku w mleku przeciwciała. Czyli tak długo jak mama karmi i sama ma przeciwciała, będzie przekazywała je dziecku. W mleku mam karmiących długo (powyżej 2 lat) stężenie przeciwciał jest większe w mleku niż u mam karmiących krócej.
Czy przechorowanie daje więcej przeciwciał w mleku niż szczepienie?
Wykazano, że u mam po szczepieniu szczepionkami mRNA (tylko takie zbadano w tym kontekście) miano (czyli ilość) przeciwciał było równe lub wyższe niż w przypadku przechorowania COVID-19. Nie wiadomo, czy ta różnica ma znaczenie kliniczne.
Ciekawostka
Karmienie piersią po przechorowaniu COVID-19 lub po szczepieniu może mieć również potencjał ochronny przeciwko chorobom wywołanym przez inne koronawirusy – stwierdzono tak w jednym z badań nad częstością występowania przeziębienia u niemowląt karmionych piersią.
Podsumowanie
Karmienie piersią gdy chorujesz na COVID-19 nie zwiększa ryzyka zachorowania dziecka – wszystko wskazuje na to, że wirus nie przechodzi do mleka. Możesz rozważyć środki ostrożności (maseczka, wzmożona higiena rąk i powierzchni), żeby zmniejszyć ryzyko zakażenia dziecka drogą kropelkową. Karmienie piersią lub Twoim mlekiem gdy chorujesz może zmniejszyć ryzyko zachorowania dla malucha, z uwagi na obecność przeciwciał przeciw wirusowi SARS-CoV-2, ale pełne znaczenie i zakres ochrony nie jest jeszcze znany. Tak długo jak w Twojej krwi są przeciwciała, prawdopodobnie tak samo długo będą także wydzielane do mleka. Ta specyficzna ochrona dziecka będzie trwała tylko w okresie laktacji – przeciwciała z mleka działają powierzchniowo, nie znajdziemy ich we krwi dzieci, więc nie są to przeciwciała „uczące” organizm dziecka walki z wirusem, a raczej zwalczające go na błonach śluzowych.
Na podstawie:
https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/summary.html
Smith ER, Oakley E, Grandner GW, Rukundo G, et al Clinical risk factors of adverse outcomes among women with COVID-19 in the pregnancy and postpartum period: A sequential, prospective meta-analysis. Am J Obstet Gynecol. 2022 Aug 23:S0002-9378(22)00680-9. doi: 10.1016/j.ajog.2022.08.038. Epub ahead of print. PMID: 36027953; PMCID: PMC9398561.
Kumar J, Meena J, Yadav A, Kumar P. SARS-CoV-2 detection in human milk: a systematic review. J Matern Fetal Neonatal Med. 2021 Feb 8:1-8.
Bäuerl C, Randazzo W, Sánchez G, Selma-Royo M, García Verdevio E, Martínez L, Parra-Llorca A, Lerin C, Fumadó V, Crovetto F, Crispi F, Pérez-Cano FJ, Rodríguez G, Ruiz-Redondo G, Campoy C, Martínez-Costa C, Collado MC; MilkCORONA study team. SARS-CoV-2 RNA and antibody detection in breast milk from a prospective multicentre study in Spain. Arch Dis Child Fetal Neonatal Ed. 2022 Mar;107(2):216-221
Calabretto M, D’Alisa R, Faraone S, Mazzuti L, Pecorini F, Turriziani O. DETECTION OF SARS-COV-2 RNA AND ANTIBODIES IN BREAST MILK OF INFECTED MOTHERS. J Med Virol. 2022 Sep 13. doi: 10.1002/jmv.28142. Epub ahead of print. PMID: 36098372.
Choi JH, Choi SH, Yun KW. Risk Factors for Severe COVID-19 in Children: A Systematic Review and Meta-Analysis. J Korean Med Sci. 2022 Feb 7;37(5):e35. doi: 10.3346/jkms.2022.37.e35. PMID: 35132841; PMCID: PMC8822112.
Ricciardi A, Zelini P, Cassaniti I, Avanzini MA, Colaneri M, De Silvestri A, Baldanti F, Bruno R. Serum and breastmilk SARS-CoV-2 specific antibodies following BNT162b2 vaccine: prolonged protection from SARS-CoV-2 in newborns and older children. Int J Infect Dis. 2022 Sep;122:905-909. doi:
Verd, S., Ramakers, J., Vinuela, I. et al. Does breastfeeding protect children from COVID-19? An observational study from pediatric services in Majorca, Spain. Int Breastfeed J 16, 83 (2021). https://doi.org/10.1186/s13006-021-00430-z
Aknouch I, Sridhar A, Freeze E, Giugliano FP, van Keulen BJ, Romijn M, Calitz C, García-Rodríguez I, Mulder L, Wildenberg ME, Muncan V, van Gils MJ, van Goudoever JB, Stittelaar KJ, Wolthers KC, Pajkrt D. Human milk inhibits some enveloped virus infections, including SARS-CoV-2, in an intestinal model. Life Sci Alliance. 2022 Aug 4;5(12):e202201432. doi: 10.26508/lsa.202201432. PMID: 35926873; PMCID: PMC9354649.
van Keulen BJ, Romijn M, Bondt A, et al. Human milk from previously COVID-19-infected mothers: The effect of pasteurization on specific antibodies and neutralization capacity. Nutrients. 2021;13:1645.
Romero Ramírez DS, Lara Pérez MM, Pérez MC, et al. SARS-CoV-2 antibodies in breast milk after vaccination. Pediatrics. 2021;148:e2021052286.
Wang J, Young BE, Li D, et al. Broad cross-reactive IgA and IgG against human coronaviruses in milk induced by COVID-19 vaccination and infection. Vaccines (Basel). 2022;10:980